سرطان تخمدان چیست؟
سرطان تخمدان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های غیرطبیعی در تخمدان‌ها شروع به رشد کنترل‌نشده کرده و توده‌ای (تومور) تشکیل می‌دهند. تخمدان‌ها دو عضو کوچک در دو طرف رحم هستند که وظیفه تولید تخمک و هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) را بر عهده دارند. علائم آن در مراحل اولیه خفیف و مبهم بوده و ممکن است با مشکلات گوارشی یا دیگر بیماری‌های خوش‌خیم اشتباه گرفته شود.
انواع سرطان تخمدان
سرطان تخمدان به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:
۱. سرطان تخمدان اپیتلیال (۹۰٪ موارد)
- شایع‌ترین نوع که از سلول‌های سطح خارجی تخمدان آغاز می‌شود.
- شامل سرطان سروز، موسینوس، اندومتریوئید و سلول شفاف می‌شود.
- کارسینوم سروز با درجه بالا شایع‌ترین و تهاجمی‌ترین نوع است.
۲. تومورهای سلول‌های زایای تخمدان (Germ Cell Tumors ) (۵ تا ۱۰٪ موارد)
- از سلول‌های تولیدکننده تخمک شروع می‌شود.
- اغلب در زنان جوان دیده می‌شود.
- معمولاً با جراحی و شیمی‌درمانی به خوبی درمان می‌شود.
۳. تومورهای استرومال (کمتر از ۵٪ موارد)
- از سلول‌های تولیدکننده هورمون در تخمدان ایجاد می‌شود.
- ممکن است استروژن یا تستوسترون تولید کرده و باعث تغییرات هورمونی شود.
۴. سرطان لوله‌های فالوپ و سرطان صفاقی اولیه
- سرطان لوله‌های فالوپ مانند سرطان تخمدان رفتار می‌کند و درمان مشابهی دارد.
- سرطان صفاقی اولیه از پوشش داخلی شکم شروع شده ولی شبیه سرطان تخمدان است.
عوامل خطر (Risk Factors) سرطان تخمدان
برخی عوامل احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهند:
۱. عوامل غیرقابل‌کنترل
- سن: بیشتر موارد در زنان بالای ۵۰ سال (پس از یائسگی) دیده می‌شود.
- جهش‌های ژنتیکی: جهش‌های ارثی در ژن‌های BRCA1 و BRCA2 خطر را افزایش می‌دهد.
- سابقه خانوادگی: وجود سرطان تخمدان یا پستان در خانواده، خطر ابتلا را بیشتر می‌کند.
- سابقه باروری: زنانی که هرگز باردار نشده‌اند یا اولین بارداری خود را بعد از ۳۵ سالگی داشته‌اند، بیشتر در معرض خطر هستند.
- اندومتریوز: رشد غیرطبیعی بافت رحم در خارج از آن می‌تواند خطر سرطان تخمدان را افزایش دهد.
۲. عوامل مرتبط با سبک زندگی و هورمون‌ها
- هورمون‌درمانی پس از یائسگی: مصرف طولانی‌مدت استروژن بدون پروژسترون ممکن است خطر را افزایش دهد.
- چاقی: افزایش چربی بدن می‌تواند سطح هورمون‌ها را تغییر داده و خطر سرطان را بالا ببرد.
- سیگار کشیدن: برخی از انواع سرطان تخمدان، مانند نوع موسینوس، با مصرف سیگار ارتباط دارند.
علائم سرطان تخمدان
علائم سرطان تخمدان در مراحل اولیه ممکن است خفیف باشد، اما شامل موارد زیر است:
✅ نفخ یا تورم مداوم شکم
✅ درد لگن یا شکم
✅ احساس سیری زودرس هنگام غذا خوردن
✅ تکرر یا فوریت در دفع ادرار
✅ کاهش وزن بی‌دلیل
✅ تغییر در عادات روده‌ای (یبوست یا اسهال)
✅ خستگی مداوم یا درد کمر
✅ نامنظمی قاعدگی یا خونریزی بعد از یائسگی
🔔 نکته مهم: اگر این علائم بیش از دو هفته ادامه داشت، باید با پزشک مشورت کنید.
تشخیص و غربالگری (Screening) سرطان تخمدان
برخلاف سرطان پستان یا دهانه رحم، آزمایش غربالگری مشخصی برای تشخیص زودهنگام سرطان تخمدان وجود ندارد. اما روش‌های زیر می‌توانند به تشخیص کمک کنند:
۱. معاینه لگنی
- پزشک تخمدان‌ها را از نظر وجود توده یا نامنظمی بررسی می‌کند.
۲. آزمایش‌های تصویربرداری
✔ سونوگرافی واژینال یا شکمی: برای بررسی اندازه و شکل تخمدان‌ها.
✔ سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی: برای مشاهده جزئیات بیشتر.
۳. آزمایش‌های خونی
🔬 آزمایش CA-125: بررسی سطح پروتئین CA-125 که در برخی موارد سرطان تخمدان افزایش می‌یابد.
🔬 آزمایش HE4: در تشخیص سرطان تخمدان دقیق‌تر از CA-125 است.
۴. بیوپسی و جراحی
- لاپاروسکوپی: نمونه‌برداری از توده تخمدانی با جراحی کم‌تهاجمی.
- لاپاراتومی: جراحی گسترده‌تر برای برداشتن و بررسی توده‌ها.
پس از تأیید سرطان، مرحله‌بندی (Stage) آن مشخص می‌شود (از مرحله I: محدود به تخمدان‌ها، تا مرحله IV: گسترش به اندام‌های دوردست).
روش‌های درمان سرطان تخمدان
درمان بر اساس مرحله و نوع سرطان تخمدان تعیین می‌شود.
۱. جراحی (اصلی‌ترین روش درمانی)
🔹 جراحی دیبالکینگ: حذف بیشترین مقدار ممکن از توده سرطانی.
🔹 هیسترکتومی: برداشتن رحم در موارد پیشرفته.
🔹 برداشتن غدد لنفاوی: بررسی میزان گسترش سرطان.
۲. شیمی‌درمانی
- معمولاً شامل داروهای کربوپلاتین و پاکلیتاکسل است.
- ممکن است قبل از جراحی (نئوادجوانت) برای کوچک کردن تومور یا پس از جراحی (ادجوانت) برای از بین بردن سلول‌های باقی‌مانده استفاده شود.
۳. درمان‌های هدفمند (Targeted Therapy)
- مهارکننده‌های PARP (مانند Olaparib, Niraparib): مانع از ترمیم DNA در سلول‌های سرطانی، به‌ویژه در افراد دارای جهش BRCA.
- داروهای ضد رگ‌زایی (مانند Bevacizumab): از تشکیل رگ‌های خونی جدید برای تغذیه تومور جلوگیری می‌کند.
۴. هورمون‌درمانی
- برای انواع کم‌درجه یا سرطان‌های استرومال که به استروژن وابسته هستند.
۵. ایمونوتراپی
در حال مطالعه است و ممکن است برای برخی بیماران مفید باشد.
زندگی با سرطان تخمدان و حمایت‌های لازم
💗 پذیرش بیماری(Coping with Diagnosis):
- دریافت حمایت عاطفی از خانواده، دوستان یا مشاور.
- پیوستن به گروه‌های حمایتی.
💗 مراقبت‌های پس از درمان:
- مراجعات منظم پزشکی برای بررسی عود بیماری.
- داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش برای بهبود وضعیت عمومی.
💗 نگرانی‌های باروری:
- امکان نگهداری تخمک‌ها قبل از درمان در زنان جوان.
- برخی موارد امکان جراحی حفظ باروری وجود دارد.
نتیجه‌گیری
سرطان تخمدان یک بیماری چالش برانگیز است و اغلب دیر تشخیص داده می‌شود (Stage بالا در زمان تشخیص)، اما آگاهی داشتن و بهره مندی از درمان‌های نوین می‌توانند بهبود Outcome بیماران کمک کنند.
پس توجه به نکات زیر بسیار مهم است:
✔ توجه به علائم مداوم
✔ بررسی منظم در افراد با سابقه خانوادگی
✔ مشورت با پزشک در صورت داشتن عوامل خطر