✅ ۱. اهداف تغذیه‌ای در دوران شیمی‌درمانی
- حفظ وزن بدن (یا جلوگیری از کاهش بیش از حد)
- حفظ توده‌ی عضلانی بدون چربی
- حمایت از سیستم ایمنی و فرآیند ترمیم
- کاهش عوارض جانبی درمان
- بهبود کیفیت زندگی و افزایش سطح انرژی
🧠 ۲. درشت‌مغذی‌ها (مقدار و منابع)
🥚 پروتئین – برای ترمیم بافت‌ها و تقویت سیستم ایمنی ضروری است.
- مقدار توصیه‌شده: بین ۱.۲ تا ۲ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز (بسته به شرایط)
- منابع با کیفیت بالا:
- حیوانی: مرغ، ماهی، گوشت قرمز کم‌چرب، تخم‌مرغ، ماست یونانی، پنیر کاتیج
- گیاهی: سویا، توفو، تمپه، عدس، نخود، لوبیا، شیر سویا، کینوآ، سیتن
- مکمل‌ها: پودرهای پروتئینی (وی، کازئین یا گیاهی)
🍞 کربوهیدرات‌ها – منبع اصلی انرژی برای مقابله با خستگی.
- ترجیحاً از کربوهیدرات‌های پیچیده استفاده شود (در صورت عدم وجود اسهال یا زخم دهان)
- منابع: نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر، سیب‌زمینی شیرین، میوه‌ها و سبزیجات
- در موارد گوارش حساس: برنج سفید، نان سفید، پوره‌ی میوه‌ها، ماکارونی ساده
🥑 چربی‌ها – چگالی کالری بالا دارند و در حفظ وزن مؤثرند.
- چربی‌های مفید:
- آووکادو، روغن زیتون، دانه‌های چیا و کتان، مغزها و کره‌ی مغزیجات، ماهی‌های چرب (مثل سالمون)
- از چربی‌های ترانس و اشباع (مثل غذاهای فرآوری‌شده، گوشت چرب) پرهیز شود
💧 ۳. مایعات و تعادل الکترولیتی
- مقدار پیشنهادی: حدود ۲ تا ۳ لیتر در روز (در صورت نبود محدودیت پزشکی)
- نکات کاربردی:
- جرعه‌جرعه در طول روز بنوشید
- استفاده از طعم‌دهنده‌های طبیعی (نعنا، خیار، لیمو) در آب
- استفاده از سوپ‌های رقیق، اسموتی‌ها، نوشیدنی‌های الکترولیتی
🚨 ۴. تغذیه برای مدیریت عوارض جانبی شیمی‌درمانی
| عارضه | راهکار تغذیه‌ای | غذاهای پیشنهادی |
| تهوع/استفراغ | غذای خشک و ملایم، پرهیز از بوهای قوی | نان تُست، برنج، چای زنجبیل |
| بی‌اشتهایی | وعده‌های کم‌حجم ولی پرکالری | اسموتی، کره بادام‌زمینی، آووکادو |
| زخم دهان (موکوزیت) | غذاهای نرم، غیر اسیدی و ملایم | تخم‌مرغ همزده، پوره سیب‌زمینی، ماست |
| تغییر طعم غذا | استفاده از چاشنی‌ها، قاشق و چنگال پلاستیکی | غذاهای ترش/شور ملایم، مرکبات در صورت تحمل |
| اسهال | رژیم کم‌فیبر، کم‌چربی، پرهیز از لبنیات | رژیم BRAT (موز، برنج، سس سیب، نان تُست) |
| یبوست | مصرف فیبر و مایعات بیشتر | آلو، گلابی، سبوس، مایعات گرم |
| خستگی شدید | غذاهای راحت‌الهضم، انرژی‌زا | ماست یونانی، مخلوط خشکبار، اسموتی |
🛡️ ۵. نکات ایمنی غذایی برای بیماران با سیستم ایمنی ضعیف
در صورت وجود نوتروپنی (کاهش گلبول‌های سفید)، رعایت نکات زیر ضروری است:
- اجتناب از:
- غذاهای خام مانند سوشی، تخم‌مرغ نیم‌پز، گوشت نیم‌پز
- لبنیات و آبمیوه‌های غیرپاستوریزه
- غذاهای آماده از بوفه یا گوشت‌های فرآوری‌شده (مگر اینکه کاملاً گرم شده باشند)
- اقدامات ایمنی:
- شستن کامل میوه و سبزیجات
- تفکیک مواد غذایی خام و پخته
- نگهداری غذا در یخچال حداکثر ۲ ساعت پس از پخت
- پخت کامل غذا با دمای مناسب (با دماسنج غذایی)
🥤 ۶. مکمل‌های تغذیه‌ای (در صورت نیاز)
در صورتی که بیمار نتواند از طریق غذا نیازها را تأمین کند:
- نوشیدنی‌های پزشکی تغذیه‌ای:
- Ensure Plus، Boost، Orgain، Kate Farms (مخصوص گیاه‌خواران یا بدون لبنیات)
- اسموتی‌های خانگی:
- ترکیب ماست، موز، کره بادام‌زمینی، جو دوسر و شیر
- افزودن پودر پروتئین به سوپ، جو، اسموتی (در صورت نیاز)
📌 ۷. ارجاع به متخصص تغذیه در این موارد ضروری است:
- کاهش وزن بیش از ۵٪ در یک ماه
- بی‌اشتهایی یا دریافت کم غذا برای بیش از ۲۴–۴۸ ساعت
- علائم گوارشی شدید
- نیاز به تغذیه وریدی یا لوله‌ای
📋 نمونه برنامه غذایی روزانه برای بیمار تحت شیمی‌درمانی
| زمان | وعده غذایی | مثال |
| ۸ صبح | صبحانه | جو دوسر با کره بادام و موز، ماست یونانی |
| ۱۰:۳۰ | میان‌وعده | اسموتی با شیر، پودر پروتئین، توت و جو |
| ۱۲:۳۰ | ناهار | تخم‌مرغ همزده، سیب‌زمینی پوره شده، هویج پخته |
| ۳ عصر | میان‌وعده | تُست با آووکادو یا بیسکوییت با کره بادام‌زمینی |
| ۶ عصر | شام | مرغ پخته، برنج سفید، کدو سبز بخارپز |
| ۸ شب | میان‌وعده | پنیر کاتیج یا پودینگ با پوره میوه |
🧾 نکات تکمیلی:
- یادداشت روزانه از غذاها و علائم تهیه کنید
- در اولویت قرار دهید: راحتی، کالری، پروتئین
- محیط آرام و حمایت روانی هنگام غذا خوردن بسیار مؤثر است