مقدمه
سرطان، فراتر از یک بیماری جسمی، یک تجربه پیچیده روانی و اجتماعی است که می‌تواند سبک تعامل افراد با دنیای پیرامون‌شان را به‌طور قابل‌توجهی تغییر دهد. از جمله پرسش‌های رایج در تعامل با بیماران سرطانی و یکی از مهم‌ترین آن‌ها این است: آیا این بیماران تمایل دارند در جمع باشند یا ترجیح می‌دهند در خلوت خود به‌سر برند؟ و آیا تمایل دارند در مرکز توجه قرار گیرند یا از آن دوری می‌کنند؟
پاسخ به این سؤال، نیازمند در نظر گرفتن عوامل روان‌شناختی، اجتماعی، فرهنگی و ویژگی‌های شخصیتی افراد است. در این مقاله تلاش شده تا بر اساس شواهد علمی و تجربیات بالینی، پاسخی جامع و کاربردی به این موضوع داده شود.
۱. گرایش به جمع یا خلوت: بستگی به شخصیت و مرحله بیماری
واکنش افراد نسبت به سرطان از نظر اجتماعی، کاملاً شخصی و وابسته به شرایط است. با این حال، می‌توان تمایلات روانی بیماران را در دو طیف کلی دسته‌بندی کرد:
الف) افراد برون‌گرا و اجتماعی
بیماران دارای شخصیت برون‌گرا معمولاً نیاز بیشتری به حضور در جمع دارند. تعامل با دیگران برای آن‌ها منبعی از انرژی، حمایت عاطفی، کاهش اضطراب و حتی انگیزه برای ادامه درمان است. این افراد در حضور در کنار خانواده، دوستان و گروه‌های حمایتی احساس اطمینان و قدرت بیشتری می‌کنند. حتی در روزهای سخت شیمی‌درمانی، تمایل به حفظ ارتباط انسانی در آن‌ها پابرجاست، اگرچه ممکن است موقتاً محدود شود.
ب) افراد درون‌گرا و مستقل
بیماران درون‌گرا، بیشتر به فضای شخصی و خلوت خود نیاز دارند. آن‌ها ترجیح می‌دهند در سکوت و تنهایی به مواجهه با احساسات خود بپردازند. این گرایش لزوماً نشانه افسردگی نیست، بلکه می‌تواند بخشی از مکانیسم سازگاری روانی آن‌ها باشد. در این موارد، حفظ حریم شخصی بیمار اهمیت بالایی دارد، هرچند همچنان باید حداقلی از ارتباط عاطفی با نزدیکان وجود داشته باشد.
🔹 نکته مهم: تحقیقات (Journal of Psychosocial Oncology) نشان داده‌اند که نیاز به تعامل یا خلوت، در طول زمان و مراحل مختلف درمان تغییر می‌کند. فردی که در ابتدای تشخیص تمایل به تنهایی دارد، ممکن است در دوران نقاهت بیشتر به حمایت اجتماعی نیاز داشته باشد، و بالعکس.
۲. تمایل به قرار گرفتن در مرکز توجه: پذیرش یا گریز؟
یکی از سوءتفاهم‌های رایج در ارتباط با بیماران سرطانی، تصور نادرستی است که همه آن‌ها تمایل دارند مورد توجه ویژه قرار گیرند. واقعیت پیچیده‌تر از این است:
- بسیاری از بیماران سرطانی تمایلی ندارند به عنوان “قهرمان” یا “بیمار خاص” دیده شوند. توجه بیش‌ازحد، به‌ویژه اگر همراه با ترحم یا نگاه منفی باشد، ممکن است منجر به احساس انزوا یا خجالت در بیمار شود.
- در محیط‌های عمومی یا کاری، بیماران ممکن است ترجیح دهند بیماری خود را پنهان نگاه دارند تا از نگاه ترحم‌آمیز یا قضاوت دور بمانند.
- در مقابل، برخی بیماران در جمع‌های صمیمی یا خانوادگی، توجه و همدلی را مایه تسلی خاطر می‌دانند.
📌 پژوهشی در Psycho-Oncology Journal نشان می‌دهد:
“بیماران سرطانی معمولاً زمانی توجه دیگران را می‌پذیرند که این توجه از سر همدلی و احترام باشد، نه کنجکاوی یا دلسوزی غیرسازنده.”
۳. تأثیر فرهنگ، خانواده و جامعه
فرهنگ‌های مختلف در شکل‌گیری واکنش اجتماعی بیماران نقش کلیدی دارند:
- در فرهنگ‌های جمع‌گرا مانند ایران، خانواده نقش مهمی در مراقبت از بیماران ایفا می‌کند. بیماران اغلب به حضور اعضای خانواده وابسته‌اند، اما ممکن است برای محافظت از احساسات دیگران، خودخواسته فاصله بگیرند.
- در مقابل، در فرهنگ‌های فردگرا مانند کشورهای غربی، بیماران بیشتر به گروه‌های حمایتی یا خدمات روان‌شناسی مراجعه می‌کنند و وابستگی کمتری به جمع خانوادگی دارند.
در هر دو حالت، احترام به انتخاب فرد و ارائه گزینه‌های متنوع برای دریافت حمایت اجتماعی (اعم از روان‌درمانی، مشاوره گروهی، یا همراهی خانوادگی) ضروری است.
نتیجه‌گیری
تمایل بیماران سرطانی به حضور در جمع یا خلوت، و پذیرش یا گریز از توجه، پدیده‌ای یکدست نیست. این تمایلات متأثر از شخصیت فرد، مرحله بیماری، نوع درمان، تجربه‌های گذشته و فرهنگ اجتماعی اوست. مهم‌ترین اصل در برخورد با چنین افرادی، پرهیز از پیش‌فرض‌های کلی و احترام به خواسته‌های واقعی آن‌هاست.
🔷 توصیه نهایی برای اطرافیان بیمار:
به‌جای اینکه فرض کنیم بیمار باید اجتماعی یا منزوی باشد، بهترین کار این است که با احترام و بدون تحمیل، از او بپرسیم:
“دوست داری چطور کنارت باشیم که حس بهتری داشته باشی؟“
(این متن با همکاری هوش مصنوعی ChatGPT و بازنویسی انسانی تهیه شده است)